Cồng chiêng là loại nhạc cụ mang sức mạnh thiêng liêng, gắn bó mật thiết với đời sống tín ngưỡng của đồng bào. Âm thanh cồng chiêng được ví như “tiếng nói của tâm linh”, vang vọng giữa núi rừng, gửi gắm tâm tư, nguyện vọng của con người đến thần linh. Không chỉ là một loại hình nghệ thuật truyền thống, cồng chiêng còn hiện diện trong mọi sự kiện trọng đại của buôn làng.
Năm 2005, UNESCO ghi danh Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên là Kiệt tác truyền khẩu và Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Năm 2008, di sản này được chuyển sang Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Qua đó đánh dấu bước chuyển mình của một loại hình di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu ở Việt Nam.
Cồng chiêng Tây Nguyên được sử dụng trong những nghi lễ quan trọng của cộng đồng, như lễ mừng lúa mới, lễ cúng bến nước, lễ cưới hỏi, lễ bỏ mả,… Vào những ngày hội, hình ảnh những vòng người nhảy múa quanh ngọn lửa thiêng, bên những vò rượu cần trong tiếng cồng chiêng vang vọng núi rừng, tạo cho Tây Nguyên một không gian lãng mạn và huyền ảo. Cồng chiêng do vậy góp phần tạo nên những sử thi, những áng thơ ca đậm chất văn hóa Tây Nguyên vừa lãng mạn, vừa hùng tráng. Đặc điểm chung, nổi bật của dàn cồng chiêng là sự kết hợp linh hoạt những âm thanh cao, thấp, tạo nên sự phối bè khác nhau. Kết hợp với cồng chiêng còn có cả trống, lục lạc,… tạo nên sự hoà âm phong phú.
Theo quan niệm của người Tây Nguyên, đằng sau mỗi chiếc cồng chiêng đều ẩn chứa một vị thần. Cồng chiêng càng cổ thì quyền lực của vị thần càng cao. Cồng chiêng còn là tài sản quý giá, biểu tượng cho quyền lực và sự giàu có. Đã có thời một chiếc cồng chiêng giá trị bằng hai con voi hoặc 20 con trâu.
Giá trị của cồng chiêng không chỉ ở nghệ thuật trình diễn mà còn ở chiều sâu giáo dục truyền thống. Thông qua các nghi lễ và sinh hoạt cộng đồng, tại nhiều buôn làng ở Gia Lai, Đắk Lắk,… các đội cồng chiêng trẻ đã được thành lập. Nhiều lớp học dành cho thanh thiếu niên do các nghệ nhân cao tuổi hướng dẫn đã phục dựng những bài chiêng cổ, gìn giữ âm sắc truyền thống. Việc kết hợp bảo tồn di sản với phát triển du lịch văn hóa cũng góp phần đưa âm vang cồng chiêng lan tỏa tới bạn bè trong và ngoài nước.
Cồng chiêng Tây Nguyên là biểu tượng tinh thần, là “hồn thiêng” của cộng đồng các dân tộc vùng đại ngàn. Quan trọng hơn cả, cồng chiêng có sức mạnh kết nối các thế hệ, bồi đắp tình yêu quê hương đất nước, khơi dậy niềm tự hào dân tộc và ý thức bảo tồn di sản. Âm vang của cồng chiêng sẽ còn ngân mãi như bản trường ca thiêng liêng, góp phần làm giàu thêm kho tàng văn hóa dân tộc trong dòng chảy văn hóa nhân loại.
