Đinh Năm – nhạc cụ độc đáo của người Ê Đê

Friday, 15-08-2025 / 2:29:35 PM

By : Nguyễn Công Luân

47 View

Trong các dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, người Ê Đê có kho tàng âm nhạc phát triển, giàu bản sắc, đa dạng với nhiều hình thức diễn xướng. Đặc biệt, nhạc cụ của người Ê Đê rất phong phú như cồng, chiêng, trống, sáo vỗ, khèn, đàn…; trong đó, Đinh Năm là một loại nhạc cụ độc đáo, được nhiều người yêu thích.

Nghệ nhân Ama Hloan ở buôn Akô Dhông, phường Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk giới thiệu nhạc cụ Đinh Năm với du khách.

Sự ra đời của nhạc cụ Đinh Năm được truyền tụng trong các buôn làng đồng bào Ê Đê rằng: Xưa kia có một đôi vợ chồng người Ê Đê đã sống với nhau qua nhiều rẫy mà vẫn chưa có con. Một lần đi rẫy, người vợ khát nước quá vội đi tìm nơi có nước. Vượt qua một quả đồi, ba con suối cạn, người vợ bắt gặp một vũng nước trong veo ở hốc đá liền uống một hơi cạn sạch. Khi uống xong, chị cảm thấy người khoan khoái, tỉnh táo lạ thường. Từ ngày đó, người vợ có thai. Đến mùa rẫy sau, chị sinh được sáu người con gồm ba trai, ba gái, rất xinh đẹp, giống nhau như hoa Pơ Lan nở trong một lứa. Càng lớn chúng càng giống nhau như đúc khiến cả cha mẹ cũng nhầm lẫn. Người cha liền vào rừng chặt sáu ống nứa dài ngắn rồi nói, ống dài là chị, là anh, ống ngắn là em, là út rồi trao cho các con.

Các ống thứ nhất, thứ hai, thứ năm trao cho con gái, các ống thứ ba, thứ tư và thứ sáu trao cho con trai. Trong sáu chị em thì người con trai út vốn rất thông minh và khéo léo. Chàng lấy sáu ống nứa đẽo gọt cho đẹp, gắn lưỡi gà làm từ cật tre vào các ống rồi gắn sáu ống nứa đó vào sáu quả bầu khô làm kèn thổi, tạo nên âm điệu thánh thót rộn ràng. Khi cha mẹ đột ngột qua đời, sáu anh em mang các ống kèn ra thổi để tỏ lòng thương tiếc cha mẹ. Thấy việc mỗi người thổi một ống quá bất tiện, người con trai út lại nghĩ ra cách lấy một quả bầu to rồi gắn cả sáu ống kèn vào. Sau khi dùi lỗ bấm, chàng trai thổi lên khúc nhạc réo rắt, buồn thương.

Để hiểu hơn về nhạc cụ Đinh Năm độc đáo này, chúng tôi tìm gặp nghệ nhân Ama Hloan, năm nay 86 tuổi, người chế tác nhạc cụ Đinh Năm ở buôn Akô Dhông, phường Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk để nghe ông nói về cách làm loại nhạc cụ này. Nghệ nhân Ama Hloan giải thích: Theo tiếng Ê Đê, Đinh là ống, Năm là số sáu trong hệ đếm của người Ê Đê. Điệu nhạc đặc trưng của Đinh Năm là điệu Ayray. Để chế tác nhạc cụ Đinh Năm cần hai thành phần chính là ống kèn và quả bầu chứa hơi thổi. Ống kèn là các ống nứa nhỏ, có đường kính từ 1,5-2,2 cm tùy theo kèn lớn hay nhỏ, một đầu có mắt nứa. Cách đầu ống bề ngang khoảng bốn ngón tay (ở Đinh Năm trầm) hoặc ba ngón tay (ở Đinh Năm cao) xẻ một rãnh nhỏ để đặt lam, lưỡi gà rung hai chiều. Bầu kèn làm bằng trái bầu khô bỏ ruột, trái bầu này không có vòng thắt mà cuốn bầu thon, nhỏ và thon về một phía cho dễ cầm kèn thổi. Ống cái 1, 2, 5 gắn phía trên, ống đực 3, 4, 6 gắn phía dưới sao cho đầu ống xếp liền nhau. Cách thổi Đinh Năm là vừa thổi vừa hít vào. Người thổi phải căn cứ vào câu nhạc để kết hợp một cách nhịp nhàng giữa thổi ra, hít vào, tránh tình trạng đoạn nhạc bị ngắt quãng.

Nghệ sĩ Ưu tú Vũ Lân, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Tây Nguyên chia sẻ: Đặc trưng của nhạc cụ Đinh Năm là điệu nhạc Ayray, một lối hỏi đáp mang tính chất giao duyên hay tự sự…

Những năm qua, được sự quan tâm của các cấp chính quyền và ngành văn hóa tỉnh Đắk Lắk, nhiều nghi lễ, lễ hội và các nhạc cụ truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số ở Đắk Lắk được bảo tồn và phát huy trong đời sống. Trong đó, nhạc cụ Đinh Năm được sử dụng ngày càng nhiều trong các lễ hội và sinh hoạt cộng đồng của đồng bào Ê Đê.

Source : Nhân Dân