Quan niệm, voi là hiện thân của sự may mắn, thịnh vượng của buôn làng, người thân trong gia đình, niềm tự hào lớn của cộng đồng dân tộc, có thần linh bảo vệ, phải được chăm sóc chu đáo, cẩn thận, nên từ ngàn xưa đồng bào Tây Nguyên đã hình thành nhiều nghi lễ cúng voi, để thể hiện lòng yêu thương, quý trọng đối với voi.
Để thực hiện các lễ cúng cho voi, thầy cúng phải là người giỏi, có uy tín trong buôn làng và am hiểu tập tục. Nhưng lễ cúng sức khỏe cho voi thường được diễn ra vào đầu năm để cầu mong năm mới cho voi luôn khỏe mạnh, giúp đỡ gia chủ, với ý nghĩa chính là cầu sức khỏe cho voi không đâu ốm và nhắc nhở mọi người yêu quý, chăm sóc, bảo vệ voi, nhằm chứa đựng yếu tố văn hóa tâm linh của mỗi dân tộc.
Lễ cúng sức khỏe cho voi không thể thiếu các vật phẩm rượu cần, bánh nếp, hai tấm vải thổ cẩm, gạo, nến, sáp ong, chỉ sợi, vòng tay bằng đồng, một bát cơm, một quả trứng, một đĩa thịt có cả gan, lòng… một lá trầu có quét vôi, tất cả được bày vào cái nia đặt cạnh voi để cúng. Ngoài ra, tùy thuộc vào điều kiện kinh tế mà lễ cúng tổ chức lớn nhỏ khác nhau. Lễ cúng tươm tất nhất là khi chủ nhà làm trâu ăn mừng, bình thường là heo nếu không có điều kiện thì làm gà.
Cho voi ăn trong một lễ cúng voi ở huyện Lắk
Bắt đầu lễ cúng, thầy cúng gọi mời Giàng, các vị thần núi, thần sông, thần voi… về chứng kiến và ban phát sức khỏe cho voi, cầu mong cho voi luôn được khỏe mạnh, giúp đỡ chủ nhà trong những công việc quan trọng. Các nài voi cũng được cúng sức khỏe, con voi nào được cúng, nài voi cũng được ban rượu, thịt và thực hiện nghi lễ cúng với ý nghĩa cam kết thương yêu voi như người bạn, chăm sóc cho voi luôn khỏe mạnh.
Sau lời khấn, voi được nài voi điều kiện đến gần thầy cúng và được đặt đầu heo, gạo, bôi tiết, tưới rượu lên đầu voi để cầu chúc voi luôn mạnh khỏe. Sau lễ cúng, người thuần dưỡng voi được chủ nhà mời uống rượu, ăn cỗ. Cúng thần voi cũng được coi là tục lệ nhỏ mang tính chất gia đình, ấm cúng, cũng có tấu nhạc cồng chiêng, ca múa. Ngoài gia đình chủ voi, người thuần dưỡng voi, lễ này còn thu hút rất đông người trong buôn đến mừng voi mới với chủ nhà.
Đồng bào M’nông quan niệm, con voi là hiện thân của sự may mắn và thịnh vượng của buôn làng, người thân trong gia đình, là niềm tự hào lớn của cộng đồng, dân tộc. Voi có thần linh bảo vệ nên phải được chăm sóc chu đáo, cẩn thận nếu chẳng may voi gặp nạn, chết thì thần voi sẽ xử phạt cả buôn làng.
Người nuôi voi và thuần dưỡng voi đều phải thực hiện những kiêng kỵ theo luật tục mà nếu không tuân thủ thì cả voi và chủ sẽ gặp những điều không may. Lễ cúng sức khỏe cho voi thể hiện lòng yêu thương, quý trọng của người M’nông đối với voi, tạ ơn thần linh, cảm ơn voi đã giúp đỡ cho chủ nhà và buôn làng và mong voi luôn khỏe để phục vụ và gắn bó với con người.
Tại huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk là địa phương nhiều người săn voi, thuần dưỡng voi và những câu chuyện huyền bí về vua voi. Đây cũng là nơi có đàn voi nhà đông nhất. Đến nay, các nghi lễ, tục lệ liên quan đến voi vẫn được đồng bào M’nông ở đây gìn giữ và lưu truyền như cúng sức khỏe cho voi, cúng xóa khi voi chửa, voi đẻ, cúng cắt ngà voi, cúng thần khi gây thương tích cho voi, mai táng khi voi chết.
Ông Y Thanh Uông thực hiện các nghi thức báo tin với thần voi
Đối với đồng bào các dân tộc tỉnh Đắk Lắk, voi không chỉ là tài sản lớn, sự giàu có của gia đình, dòng họ mà còn là hiện thân của thần voi tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng của buôn làng. Đến nay, cộng đồng các dân tộc Đắk Lắk vẫn còn lưu giữ nhiều lễ nghi, tập tục liên quan đến voi, trong đó có lễ cúng sức khỏe cho voi được tổ chức hằng năm.
Ngày nay, lễ cúng voi và các nghi lễ khác được phục dựng trong chương trình Hội voi Đắk Lắk vừa để bảo tồn, phát huy di sản văn hóa độc đáo của đồng bào, vừa phục vụ khách tham quan du lịch tại quê hương những Gru săn voi nổi tiếng.
Lễ cúng sức khỏe choi voi là thông điệp nhắn gửi tới mọi người, đặc biệt là cộng đồng dân tộc M’nông hãy chăm sóc, bảo vệ loài voi.
